Bor MİNERALİ HAKKINDA

Bor insan vücudunun az miktarda ihtiyaç duyduğu ve hücrelerde sentezlenemediği için besinlerle dışarıdan alınması gereken önemli bir besindir. 1980'li yıllara kadar borun insanlar üzerinde hiçbir etkisi olmadığı düşünülüyordu. Bu yıldan sonra yapılan çalışmalar, borun birçok tedavi için vazgeçilmez bir unsur olduğunu ve beden fonksiyonlarında düşünülenin aksine etkili olduğunu göstermiştir.

Bor doğada serbest olarak bulunmaz, dünyada bazı bölgelerde madenlerden elde edilen boraks, kernit ve turmolin halindeki bileşikler halinde bulunur. Bor, gıdalarda mevcuttur ve gıda takviyesi olarak da kullanılmaktadır. Bitki hücre duvarlarının yapısal bir bileşenidir ve bitki büyümesi, tozlaşma ve tohum oluşumu için gereklidir (1). Bor, bitkilerin dışarıdan patojen saldırısını önleyen hücre duvarlarının inşası sırasında kullanılır ve sağlamlığını sağlar.

Bor kaynakları meyve, sebze, bakliyat, baklagiller ve fındıktır. Hayvansal gıdalar olan süt ürünleri, balık, et ve tahılların çoğu zayıf bor kaynaklarıdır. Birleşik Krallık Ulusal Gıda Araştırması'na göre, Birleşik Krallık'ta ortalama diyet boru alımı 0.8 ila 1.9 mg / gün arasında değişmektedir (2). Ortalama bir diyette günlük bor alımının günlük 1.2 mg civarında olduğu düşünülmektedir (3) ve bu miktar yıllar içerisinde azalmaktadır (4).

İnsanlarda ise bor üreme ve gelişme, kalsiyum ve magnezyum metabolizması, kemik oluşumu, beyin fonksiyonu, insülin ve enerji metabolizması, bağışıklık ve steroid hormonlarının fonksiyonu (D vitamini ve östrojen dahil) üzerinde faydalı etkilere sahip olabilir.

Bor bileşikleri ağızdan alındığında midede hidroklorik asit ile reaksiyona girerek borik asit ve sodyum klorür oluşturur. Ağızdan alınan bor dozunun hem insan hem de hayvan çalışmalarında vücutta kullanılmayan kısmı idrarla borik asit olarak atılır.

Borun ribozu stabilize edebilmesi sayesinde genetik haberci olan RNA'ya destek vermektedir (10).

Borik asit olarak alınan bor, önemli moleküllerin riboz kısımlarını bozulmaya karşı korumaktadır (12). İncelenen hayvan veya insan bileşiklerinden S-adenosilmetiyonin (SAM), bor için bilinen en yüksek afiniteye sahiptir (13). SAM kompleksi DNA, RNA, proteinler, fosfolipidler, hormonlar ve nörotransmitterlerin metilasyonu için önemli olup ve vücutta en sık kullanılan enzim substratlarından biridir (14).

S-adenosilhomosisteinin kullanılması/bozulması sonrasında homosistein oluşur. Dolaşımdaki yüksek miktardaki homosistein ve tükenmiş SAM, ateroskleroz, osteoporoz, artrit, kanser, diyabet ve bozulmuş beyin fonksiyonu gibi birçok hastalığın meydana gelmesi ve mekanizmasında etkin rol oynar. Bu bulgular, bor eksikliğinin farelerde plazma homosisteini arttırdığı ve karaciğer SAM düzeylerini düşürdüğünün gösterilmesiyle de desteklenmiştir (15).

Bor ayrıca metabolizmamızın önemli aktörlerinden olan ve uzun yaşamla ilişkilendirilen nikotinamid adenin dinükleotidi (NAD +) güçlü bir şekilde bağlar ve dahil olduğu reaksiyonları etkileyebilir (13,16). Bu nedenle bor insülin salınımı, kemik oluşumu, bağışıklık yanıtı ve beyin fonksiyonu dahil olmak üzere etkisi olduğu gösterilen birçok işlem için önemli bir yardımcıdır (18). 

Borun büyük bir çoğunluğu kanın plazma kısmında bulunur (22). Borik asit borun kanda, idrarda ve diğer vücut sıvılarında izlenen ana formudur. 

Burada, hücre zarı fonksiyonlarının düzenleyicisi olan bor fonksiyonuyla özellikle kalsiyum ve magnezyum hareketlerini değiştidiğini görürüz. Bor eksikliği ile birlikte çok fazla kalsiyum hücreye taşınırken magnezyum yer değiştirmesi için içeri hareket edemez. Bor desteği ile kalsiyum ve magnezyum düzeyleri ihtiyaç olan düzeylere yükselir.

Bor tuzları genellikle suda iyi çözünür. Türkiyede içme sularıda ortalama Bor miktarı 0.5 mg/L (29) iken İstanbulda bu oran 0.04 mg/L’dir (30). Ambalajlı suların değerlendirildiği Gıda Güvenliği Hareketi’nin sunduğu rapora göre bor için analizi yapılmış ticari paketlenmiş sulardaki bor miktarı ortalama 0,07 mg/L’dir (31).

Bor tüm bitkilerde ve işlenmemiş gıdalarda bulunabilir. Meyve ve sebzeyi ağırlıklı olarak içeren diyetler günde yaklaşık 2 ila 5 mg bor sağlar, ancak bu aynı zamanda gıdanın yetiştirildiği bölgeye ve nasıl yetiştirildiğine de bağlıdır. Bitki kökenli gıdalar, özellikle meyveler, yapraklı sebzeler, fındık ve baklagiller, şarap, elma şarabı ve bira da daha fazla bor bulunur. En yüksek bor konsantrasyonlarından bazıları avokado, fıstık ezmesi, kuru erik suyu, çikolata tozu, şarap, üzüm suyu ve ceviz olarak saptanmıştır (32). Bu değerler, gıdaların üretildiği ortama bağlı olarak değişebilir. Organik gıdalarda bor miktarının konvansiyonel tarımla üretilen gıdalardan daha sık olduğu bildirilmiştir ve bu oran %8.2 ile azımsanmayacak kadar yüksektir (33). Hayvansal gıdalar olan et, balık ve süt ürünleri zayıf kaynaklardır.

Gelişmiş ülkelerdeki ortalama alım miktarı günde 1-2 mg bordur. Diyetle alınan bor miktarı çok fazla değişebilir. Örnek vermek gerekirse, hastanede yatan hastaların bor alımlarının değerlerndirildiği bir çalışmada  günlük ancak 0.25mg bor alabildikleri saptanmıştır.

Kimyasal gübreler topraktan bor alımını engeller: iyi toprakta yetiştirilen organik bir elma 20 mg bor içerebilirken gübre ile yetiştirilirse sadece 1 mg bor olabilir.

Ortalama bor alımı ülkeden ülkeye değişiklik gösterir  (34,35); 

Türkiye'de bor bakımından zengin bölgelerde (Osmanca ve İskele köyleri/Balıkesir) günlük ortalama bor alımı 6,77mg  ve fakir olan bölgelerde (Ankara ve Balıkesir şehir merkezleri) 1,26 mg ve 1.22 mg olarak hesaplanmıştır (36). Bu değerler, bor yatakları açısından dünyanın en zengini olsa da, şehir merkezlerinde yaşayanların bor alımının az olduğunu göstermektedir. Bu değerler ortalamadır, yani toplumun büyük bir bölümü çok düşük düzeylerde bor alımı ile yaşamlarını sürdürmektedir.

Bor bileşiklerinin hayvan ve insan çalışmalarında güçlü osteoporoz (kemik erimesi) önleyici, anti-enflamatuar, hipolipemik, pıhtılaşma azaltıcı ve kanser önleyici ajanlar olduğu gösterilmiştir (37).

İnsanlarda bor eksikliği kan yapımında bozukluklar; beyinde depresif davranışta artış ve zihinsel uyanıklıkta azalmaya, psikomotor beceriler ve bilişsel dikkat ve hafızada gerilemeye neden olur (1,38,39,45,46). Ayrıca düşük bor oranları içeren bir diyet (0.25mg bor/2.000 kcal) menopoz sonrası kadınlarda idrar kalsiyum ve magnezyum atılımını artırabilir ve serum östrojen konsantrasyonlarını düşürebilir (45,47).

Düşük bor alımlarının (0.23 mg bor/2.000 kcal) ayrıca plazma kalsiyum ve serum D vitamini seviyelerini azalttığı ve erkeklerde ve kadınlarda serum kalsitonin ve osteokalsin seviyelerini artırdığı görülmektedir (45); bu değişiklikler kemik mineral yoğunluğunu azaltabilir.

Bor tüketimi için Avrupa Birliği önerileri (57);

Bor eksikliğini değerlendiren klinik çalışmalar, borun makromineral dengeleri ve hücresel metabolizmayı etkileyerek kalsiyum ve magnezyumun vücuttaki işlevlerini ve vücutta kalım sürelerini arttırdığını göstermiştir (49,58,59). Bu da yaşlanma ile ortaya çıkan birçok rahatsızlığı engellemekte yardımcı olur.

Bor, magnezyum emilimini ve kemikte birikmesini önemli ölçüde artırır. Magnezyum kalsiyum metabolizması düzenlemesinin yanı sıra adenosin trifosfat (ATP) üretimi için esastır ve 300'den fazla enzimin kofaktörü olarak hizmet eder (61). Günümüzde çok yaygın görülen magnezyum eksikliği nedeniyle diyette bor eksikliği ve bor desteği yapılması düşünülmelidir.

Bor takviyesi günlük kalsiyum kaybını %44 azaltacaktır (47). Bu kalsiyum esas olarak emilmiş kemik ve dişlerden geldiğinden, bor eksikliği osteoporoz ve diş çürümesine neden olan en önemli faktör olabilir. Ayrıca bor, D vitamininin aktif formuna dönüştürülmesinde rol oynar, böylece yumuşak dokunun kireçlenmesine neden olmak yerine kalsiyum emilimini, kemik ve dişlerde ise birikimini arttırır.

Bor ve/veya magnezyum eksikliğinin menapoz sonrasında kadınlarda sıklıkla izlenen osteoporozda görülenlere benzer değişikliklere neden olduğu için optimal kalsiyum metabolizmasının sağlanması amacıyla bor ve magnezyum düzeylerinin korunması hedeflenmelidir. Menapoz sonrası kadınlarda ve yaşlı erkeklerde sıklıkla görülen aşırı kemik kaybını önlemek için minerallerle desteklenmesi gerekir (62).

Yüksek hücresel kalsiyum seviyeleri, sık görülen bir ağrı nedeni olarak kramp veya spazmlarla kas kasılmasına neden olur. Bor, özellikle magnezyum ile, bu kasları hızla gevşetebilir ve ağrıyı giderebilir.

Osteoartrit, Osteoporoz,  yara iyileşmesi ve cilt sağlığı gibi olumlu etkileri bulunur. Bu etkilere başlıklar halinde bakalım.

Kötü beslenme alışkanlıkları ile modern gübre kullanımı nedeniyle, 50 veya 100 yıl öncesine kıyasla bor alımımızı büyük ölçüde azaltmıştır. Gıdalardaki bor eksikliğinin bazı artrit (eklem iltihabı, kireçlenme) türlerine neden olabileceği öne sürülmüştür. Bu hipotezden yola çıkarak bazı ülkelerin neden diğer ülkelere göre daha fazla veya daha az artrite sahip olduğunu belirlemek için epidemiyolojik çalışmalar yapılmıştır. Yerel olarak tüketilen gıdaların bor seviyelerini belirlemek amacıyla Jamaika, Mauritius, Fiji ve İsrail ziyaret edilmiştir. Bu topraklarda yetiştirilen yiyeceklerin farklı bor seviyelerine sahip olduğu bulunmuştur. Jamaika'da gıdalarda en düşük toprak bor düzeylerine sahiptir ve artrit oranları yaklaşık olarak %70'tir. Bunu Mauritus izler ve artrit oranları yaklaşık %50’dir. Bu ülkelerdeki günlük bor alımı 1 mg / gün'den azdır. Buna karşılık İsrail'de tüketilen gıdalar, düşük artrit insidansı ile ilişkili olarak yüksek bor konsantrasyonlarına sahipti.

Güney Afrika çalışmaları, çoğunlukla mısır tüketen topluluklarda, gübre ile yetiştirilen işlenmiş mısır tükettiklerinde daha fazla artrite sahip olduğunu göstermiştir. Diyetle alınan borda coğrafi farklılıklar vardır, ve bor alımı ABD'de 50 yılda önemli ölçüde düşmüştür. Özellikler gençlerdeki oranda daha belirgin olmakla birlikte artrit artmakta, adeta bir salgın hastalık kadar yaygın görülmektedir. Gübre kullanımının artması ve bitkilerin genetik seçimi, gıda maddelerinin kalitesinde ve besin içeriğinde çok çeşitli değişikliklere yol açmıştır. Endüstriyel tarımın gelişimiyle paralel olarak bor kaybının artması, eser elementlerde ve diğer besin maddelerindeki hayati değişiklikleri yansıtabilir (4).

ABD, İngiltere, Avustralya ve Yeni Zelanda genel olarak ortalama toprak bor seviyelerine sahiptir ve gıda ile tahmini olarak 1-2 mg bor alımı vardır. Bu ülkelerde artrit oranı yaklaşık %20 düzeyindedir. Ancak Batı Avustralya'daki Carnarvon kasabasında toprak ve suda yüksek bor seviyelerine sahiptir ve artrit oranı sadece %1'dir. Yeni Zelanda'da Ngawha Springs adlı bir yerde, artrit için küratif olarak çok yüksek bor seviyeleri bulunan kaplıca suyu kullanılır. Yüksek bor alımının olduğu (günlük 5 ila 8 mg) İsrailde sadece %0,5-1 artrit oranları raporlanmıştır (4). Bor konsantrasyonu osteoarterit olmayan bireyler ile karşılaştırıldığında fermuar başları, kemikler ve osteoartrit hastaların sinovyal sıvı daha düşük olduğu bulunmuştur (70).

Kas-iskelet sisteminde yangıyı azaltıcı önenli etkileri vardır (71). 

Bor ayrıca kan ve hücrelerde SOD, katalaz ve glutatyon peroksidaz seviyelerini yükselterek serbest radikal süpürmeyi artırır (72).

 

Borik asitin farelerde aşil tendonların hasarlanma sonrası iyileşmesi üzerine etkileri daha düzgün yönlenmiş kollajen lifleri, tendon hücrelerinin daha homojen dağılımı ve daha düzgün organize vasküler demetler gelişmesini sağlaması ile gerçekleşir (73).

 

Gözlemsel kanıtlar, insanlardaki klinik çalışmalardan elde edilen bulgularla birleştiğinde, bor (3-12 mg) kullanımının muhtemelen kısa bir sürede iltihabı inhibe ederek osteoartrit ve sertlik semptomlarını azaltmada yardımcı olduğunu göstermektedir (75–78).

Çift kör, plasebo kontrollü bir pilot çalışmada, bor ile on beş günlük kısa süreli de olsa diyet takviyesinin enflamatuvar göstergeleri (CRP, fibrinojen (FBR) ve eritrosit sedimantasyon hızını (ESR)) düşürür (76).

Başka bir çift kör-plasepo kontrollü çalışmada, sekiz hafta boyunca ağızdan alınan 6 mg bor takviyesinin, diz eklem kireçlenmesinde hastalarının %50'sinin şikayetlerini ve laboratuvar bulgularını azalttığını göstermektedir (79).

Romatoid artirit hastalarında serum bor konsantrasyonu azalır, romatoid artirit pozitifliği ve kandaki romatoid faktör miktarları arasında anlamlı negatif korelasyon vardır (80).

Bütün bu nedenlerler eklem sistemlerini destekleyen ilaç ve diyet takviyelerinde (0,3-1mg) düşük bir miktar da olsa bor kullanılmaktadır.

Bor minerali;

- serum steroid hormon seviyelerini (D vitamini ve östrojen),

- kalsiyum/mineral metabolizmasını düzenleyerek

- mineralizasyonla ilişkili protein sentezini etkileyerek,

- kemik yapım hücrelerini uyararak kemik büyümesi ve oluşumu için önemli bir rol üstlenir (81).

Bor ve silisyum, Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) tarafından kemik sağlığıyla ilgili olarak gün geçtikçe daha fazla dikkate alınan besin maddesi arasında değerlendirilir ve araştırılır (82).

Bor, kemik hücrelerinin mineralizasyonunun yanı sıra kemik üreten osteoblast hücrelerinin canlılığını, proliferasyonunu ve morfolojisini de arttırır. Tüm bu avantajları yanında fizyolojik düzeydeki bor desteğinin kontrollere kıyasla matris mineralizasyonunun ve alkalin fosfataz aktivitesinin daha erken indüksiyonuna neden olması (88) nedeniyle erken dönemde kullanımının kırık iyileşmesinde etkili olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.

Bor minerali, kemik büyümesi ve bakımı için gereklidir. Bor alımının menopoz sonrası kadınlarda osteokalsin düzeylerini arttırdığı, bu nedenle günlük 1 mg/L bor alımının menopoz sonrası kadınlarda kemik metabolizmasını olumlu yönde etkileyebileceği gösterilmiştir (94).

Günlük olarak 3 mg takviye bor kullanılması, tükettikleri meyve ve sebzelerle yeterli bor alınamayan, osteopeni veya osteoporoz riski olan kişilere fayda sağlayabilir (95).

İnsanlarda bağ dokusu hücresi olan fibroblastları kullanılarak yapılan araştırmalarda, bir borik asit çözeltisinin hücre dışı matriks üzerindeki etki yoluyla yara iyileşmesini geliştirdiğini göstermiştir (99). Derin yaralara % 3 borik asit çözeltisinin uygulanması, yoğun bakımda yara iyileşmesi için gereken süreyi üçte iki oranında azaltmıştır (101).

Bor, steroid yapıdaki hormonlarının ve özellikle seks hormonlarının metabolizmasını etkiler. Erkeklerde düşük olan serbest testosteron seviyelerini ve menopozdaki kadınlarda östrojen seviyelerini arttırır. Bor, ayrıca D vitamininin yarı ömrünü ve biyoyararlanımını arttırır.

Araştırmalar, menapoz sonrası kadınlarda alınan bor takviyesinin, en aktif östrojen olan 17-beta estradiol (E2) formunun kan seviyesini, dışarıdan östrojen desteği alan kadınlarda bulunan seviyeye, yani iki katına çıkardığını göstermiştir. Aynı şekilde, testosteronun kan seviyeleri yaklaşık iki katına çıkmıştır. 

Genç erkeklerde (29-50 yaş) yapılan güncel bir çalışmada, serbest testosteron seviyesinin (en aktif olan form), bir hafta boyunca günlük 10 mg boraks takviyesinden sonra üçte bir oranında arttığını göstermiştir (55). Ayrıca ortalama plazma estradiol önemli ölçüde azalmıştır.

 

 

Candida

Çalışmalar, borik asit / boraksın mantarlarda yaşam sürelerini kısaltmış olup tedaviyi zorlaştıran biyofilm oluşumunu ve ayrıca zararsız maya hücrelerinin çoğalan hifa forma dönüşümünü engellediğini göstermektedir. İlaca dirençli candida albicans'ın inhibitörü olarak borik asit etkili olduğu ve bu etkinin doza bağlı olarak arttığı gösterilmiştir (107,108).

Borik asitin birçok geniş çaplı randomize klinik çalışmalarda lokal kullanımda vajinal mantara etkili olduğu saptanmış olup diğer antifungal tedavilere direnç gösteren vakalarda da başarılı bulunmuştr. Ayrıca diğer tedavi ajanlarının etkinliğini de arttırmaktadır. Nüks oranları diğer ajanlarla kıyaslandığında fark göstermemektedir (110).

Borik asidin cilt (ayak) mantar hastalıklarının yaygın bir nedeni olan Trichophyton Rubrum’a doz artışı ile doğru orantılı olarak etkili olduğu gösterilmiştir (111). Düşük yan etki profili sayesinde ayak ve cilt mantarlarının medikal tedavisi sonrasında tekrarını önlemek için de tercih edilebilir.

Ağır metaller doğada yaygın olarak bulunur ve insan sağlığına ciddi zarar verebilirler. Endüstriyel gelişme ise ağır metallerin çevredeki ve bedenimizdeki maruziyetini arttırmaktadır. Bor, köklü biyolojik fonksiyonları ve antioksidan etkileri nedeniyle temel mikro besin olarak kabul edilir. İnsan kan kültürlerinde yapılan ayrıntılı bir çalışmada, bor bileşiklerinin toksisite için bir koruma sağladığını ortaya koymaktadır. Farklı metal toksisiteleri nedeniyle üreme hücrelerinin maruz kaldığı hasarlar ile ilgili olarak bor bileşiklerinin koruyucu etkileri aracılığıyla  DNA hasarını önlemek için yeni antioksidan roller sunar (112).

Bor eksikliği farelerde plazma homosisteini arttırdığı ve karaciğer SAM-e (önemli bir detoks molekülü) seviyelerini düşürdüğü bulgusu, borun SAM oluşumunu veya kullanımını etkileyerek detoks mekanizmalarında olabileceğini düşündürmektedir (15).

Bor, oksitlenmiş NAD+’yı güçlü bir şekilde bağlar ve bu nedenle ATP üretimi, kalsiyum sinyal yolakları ve sirtuinlerin eylemlerini içeren NAD+'nın dahil olduğu reaksiyonları etkileyebilir. Borun bir başka yararlı etkisi olan NAD+ kullanımını engellemek, NAD+ seviyelerini artırmak ve sirtuinleri aktive ederek DNA onarımını ve dolayısıyla sağlıklı yaşlanmayı teşvik etmektir (13,113).

Detoksifikasyon için önemli hedeflerden biri de florürdür. Florür sadece kemiklerin bozulmasına neden olmakla kalmaz, aynı zamanda epifiz bezinin kalsifikasyonuna ve tiroidin hasarlanmasına neden olur. Bor, florür iyonlarıyla reaksiyona girer ve daha sonra bor florürleri oluşturarak idrarla vücuttan atılımını sağlar (114). Bu sayede borik asit, florürün neden olduğu hücresel hasara karşı sinir sistemi için koruyucu özellikler göstermektedir (115).

Borik asidin toksik maddelerden koruyucu özellikleri vardır. Antioksidan koruyucu özellikleri arsenik (116), gentamisin(117), karbontetrahidroklorür (118), krom (119), nikotin (120), siklofosfamid (121) ve parasetamol (122) gibi maddelerle yapılan toksikasyon hayvan ve hücre kültürü deneylerinde başarılı olduğu gösterilmiştir. Bu çalışmaların hepsinde antioksidan sistemlerin önemli yapıtaşları olan glutatyon, superoksid dismutaz, katalaz düzeyleri ve aktivitelerinde artış izlenmiştir.

Bor içeren bileşiklerin, düşük yan etkileri olan anti-enflamatuar ajanlar gibi etkili oldukları bulunmuştur. Kronik ve granülomatöz inflamasyon için borun tek başına veya deksametazon ile adjuvan olarak anti-enflamatuar etkileri bir hayvan modeli çalışmasında gösterilmiştir (123).

 

İnsanlarda bilişsel ve psikomotor fonksiyon değerlendirildiği çalışmalarda bor eksikliğinin (örneğin günlük 2000kcal sağlayan bir diyetle yaklaşık 0,25mg'e karşı yaklaşık 3,25 mg bor) motor fonksiyon, el becerisi, dikkat ve kısa ve uzun süreli hafıza görevlerinde daha düşük performansla sonuçlandığı gösterilmiştir (48,124).

Çalışmalar, sağlıklı yaşlı erişkinlerde, bor kısıtlı bir diyetin, elektroansefalogram (EEG) parametrelerindeki değişikliklerle ölçülen beyin elektriksel aktivitesinde azalmaya neden olduğunu göstermektedir (125). Ayrıca, bor yoksunluğu, motor hızı ve el becerisi ölçümlerinde ve dikkat, algı ve kısa süreli hafızada bilişsel süreçlerde gerileme ile sonuçlanmıştır.

Kızılay ve arkadaşları, borun oluşmuş sinir hasarını geriletmede etkili olabileceğini gösermiştir (127).

Borun normal inflamatuar süreci kontrol etmeye yardımcı olur. Bor içeren bileşiklerin nispeten düşük yan etkileri olan anti-enflamatuar ajanlar olarak etkili oldukları bulunmuştur (123).

Altı saatlik bor takviyesi kullanımı dahi yüksek duyarlı CRP (hsCRP) ve TNF-a seviyesinde önemli bir azalma göstermiştir (10mg / gün Erkek) . Bu etki uzun dönem kullanımda da korunmaktadır (55).

Kadınlarda yapılan bir çalışmada, plaseboya karşı bor takviyesi alınan dönemlerde (günlük 1.1 ve 3.0 mg) nötrofil yüzdesinde artış ve lenfosit yüzdesinde azalma olduğunu bulunmuştur (51). Ayrıca bor takviyesinin anti-inflamatuar etkiler göstererek adet dönemindeki ağrının şiddetini ve süresini azaltabildiği gösterilmiştir (129).

Bor takviyesi (3.0 mg/gün), bordan yoksun (0.25 mg/gün) diyete sahip erkek ve kadınlarda eritrosit süperoksit dismutaz konsantrasyonunu önemli ölçüde arttırabilmiştir (49). Düşük dozlardaki (örneğin 5 mg/L) bor alımı dahi insan kan kültürlerinde süperoksit dismutaz ve katalaz dahil antioksidan enzim aktivitelerini desteklediği bulunmuştur (130,131).

Bor, malatyon kaynaklı oksidatif stresi azaltarak antioksidan savunma mekanizmalarını arttırmış ve farelerde hasar görmüş karaciğer, böbrek ve beyin dokularının yenilenmesine katkı sağlamıştır (132).

Kültürlenmiş THP-1 monositleri ile yapılan bir deneyde borun, önemli antioksidan olan glutatyon eksikliğinde bile enflamatuar hasarı sınırlayabileceği gösterilmiştir (133). Bor, birçok ardışık mekanizmayı çalıştırarak DNA hasarını önler ve antioksidan düzeyi arttırır (134).

 

Prostat Kanseri

Bor bakımından zengin diyetlere sahip, toprak ve suyun bor açısından zengin olduğu bölgelerde prostat, meme, rahim ağzı ve akciğer kanserleri de dahil olmak üzere çeşitli kanser türlerinin düşük izlendiği gösterilmiştir. Borla zenginleştirilmiş diyetlerin, prostat ve rahim ağzı kanseri riskinde önemli gerilemeye neden olduğu ve sigara içen kadınlarda akciğer kanseri riskini azalttığı bulunmuştur. 

Borik asit, tümör dokusunda ve kandaki prostat spesifik antijenin (PSA) ve insülin benzeri büyüme faktörü 1 (IGF-1) düzeylerini önemli ölçüde azaltarak farelerdeki prostat tümörlerinin boyutunu azaltmıştır. Düşük ve yüksek borik asit dozuna maruz kalan farelerde tümörlerin boyutu sırasıyla %38 ve %25 azalmıştır. Ayrıca bu dozlarda serum PSA seviyeleri kontrol grubuna göre sırasıyla %88.6 ve %86.4 düşüş göstermiştir (136).  

Toplum çalışmalarında, yüksek bor tüketimi bulunan bireylerde prostat kanseri riski, en düşük tüketime kıyasla %64 daha azdır (137).

Hücre kültürü çalışmalarıyla da borik asidin insan prostat kanseri hücre serilerinde (DU-145 ) proliferasyonu çeşitli hücre içi mekanizmalarla inhibe ettiği gösterilmiştir (138).

Akciğer Kanseri

Araştırmacılar bor alımı ve hormon replasman tedavisinin (HRT) kadınlarda akciğer kanseri riski üzerindeki etkilerini incelemişlerdir. Akciğer kanseri olan 763 ve eşleştirilmiş 838 sağlıklı kontrol içeren kadınla yapılan bir çalışmada bor kullanımı ile daha düşük akciğer kanseri riski bulunurken, düşük bor tüketen ve HRT kullanmayan kadınlarda risk önemli oranda artmıştır (140).

Meme Kanseri

Metastatik meme kanseri hücre kültürlerinde bor kaynağı olarak farklı konsantrasyonlardaborik asit veya kalsiyum fruktobarat uygulanmış ve hücre canlılığının önemli ölçüde azaldığı gözlenmiştir (141,*,143).

Premenopozal kadınlarda diyet faktörleri ve meme tümörü özellikleri arasındaki ilişki üzerine bir çalışma yapılmıştır (142). Tümörler özellikle östrojen reseptörü (ER) durumu açısından karakterize edilmiştir. Bunun önemi ER-pozitif durumdaki tümörlerin hormon tedavisine cevap vermesi ve bu sayede tedavi şansının artmasıdır. Çalışmada, düşük bir bor alımı (0.8 mg / gün), daha yüksek bir alım (1.03 mg / gün) ile karşılaştırıldığında daha düşük bir ER-negatif tümör riski ile ilişkilendirilmiştir.

Yüksek ortalama bor alımı (8.41 mg / d) ve 587 ortalama/az bor alımı (1.26 mg / d) olan 472 kadından rahim ağzından smear çalışmasında bor alımının düşük olduğu kadınlarda servikal kanser için 15 sitopatolojik bulgu elde edilmiş olup bor alımı yüksek olan kadınlarda pozitif bulgu saptanmamıştır (144).

Ayrıca sağlıklı hücrelere zarar vermeden kanserli hücreleri yok etmek için Bor Nötron Yakalama Terapisi (BNCT) yıllardır başarılı olarak kullanılmaktadır. Bu tedavide, radyoaktif olmayan bor10 taşıyan ilaçları tercihen biriktiren kanser hücrelerinde hedefe yönelik bir radyoterapi programı uygulanır (Boron Neutron Capture Therapy)

 

Diyet takviyelerinde bor sodyum borat, sodyum tetraborat, bor amino asit şelatları, bor askorbat, bor aspartat, bor sitrat, bor glukonat, bor glisinat, bor pikolinat ve kalsiyum fruktoborat ve borik asit dahil olmak üzere birçok farklı formda bulunur (145). Bor takviyesi, tüketimden sonraki 4-6 saat içinde plazma bor düzeylerini anlamlı ölçüde artırır (55).

Dünya Sağlık Örgütü ilk tavsiyelerinde yetişkinler için güvenli bor kullanım aralığının 1–13 mg / gün olduğunu önermiş olup (146) daha sonra bunu 70 kg'lık bir insan için kilogram başına 0.4 mg, yani yaklaşık olarak günlük 28 mg olarak yükselterek değiştirdi (26). Bu öneri, borun en yararlı aktivitesi için günlük 1 mg altındaki alımların yetersiz olduğunu göstermektedir.

Bireysel Gıda Alımları Araştırması (1994–1996), ortalama bir diyet bor alımı yetişkinlerde 0.87 ila 1.35 mg/gün, hamile kadınlarda 1.05 ila 1.08 mg/gün ve okul çağındaki çocuklarda 0.75 ila 0.96 mg/gün arasında değiştiğini göstermektedir (147). Bu rakamlar, önemli sayıda insanın arzu edilen miktarlardan daha az bor tükettiğini göstermektedir. Borda yeterli olarak yüksek kabul edilen diyetler günlük 2.000 kcal enerji alımı başına yaklaşık 3.25 mg bor sağlamalıdır. Borda düşük kabul edilen diyetler günlük 2.000kcal başına 0.25 mg bor sağlar. Vejetaryenler vejetaryen olmayanlara göre daha fazla bor alımına sahiptir çünkü bor hayvansal gıdalarda düşük, bitkisel gıdalarda ise bol miktarda bulunur (6).

 

Türkiye’de insanlar üzerinde yapılan çalışmalar ile bor madenciliği ve işleme işlerinde çalışanlarda maruz kalınan yüksek miktarda borun anlamlı hiçbir yan etkisi bulunmadı (148). Saylı ve çalışma arkadaşları içme suyunda ve sonuç olarak gıdada yüksek konsantrasyonların bulunduğu alanlarda yaşayanlarda borun insan sağlığını olumsuz etkilemediğini saptamıştır (149,150). Litrede 29 mg 'ye kadar bor içeren içme suyuna ve madencilikte bor üretiminde yükse doza maruz kalan bir popülasyonda 3 kuşak boyunca, yan etki oluşturan çok yüksek dozlardaki hayvan deneylerindeki bor etkisine karşıt olarak akciğer hastalığında artış olmadığını, sağlık veya doğurganlık üzerinde olumsuz bir etki bulunmamıştır. İnsan çalışmalarında doğurganlık üzerine herhangi bir yan etki tespit edilmemiştir (151).

Başka bir çalışmada, 36 yıldır yüksek bor bölgesinde yaşayan 66 erkekte (ortalama 39 yaş) yüksek bor alımını göstergesi olan idrarda 6.77 mg/L'lik bor atılımının herhangi bir yan etki oluşturmadığı saptanmıştır (152). Bu kişilerin ikamet ettikleri bölgedeki içme suyu, ortalama 10.2 + 4.1 mg / L olmak üzere 2.05 ila 29.00 mg/L arasında değişen bor konsantrasyonlarına sahipti. İnsan epidemiyolojik çalışmaları, kronik maruziyete sahip mesleki popülasyonlarda akciğer hastalığında artış olmadığını ve doğurganlık üzerinde hiçbir etkisi olmadığını göstermektedir.

Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesie göre bor maruziyetinde hiçbir toksik etkinin tespit edilmediği en yüksek doz günlük kilogram başına 9.6mg (55 mg borik asit), onaylanan günlük alım dozu ise 0,16 mg/ kg (yetişkinde ortalama 10 mg) olarak tespit edilmiştir (153).

Ulusal Bilimler Akademisi Gıda ve Beslenme Kurulu, bor için tavsiye edilen diyet değeri önermemiştir, ancak tolere edilebilir üst sınırlar belirlemiştir. Bu tolere edilebilir günlük alım üst limitleri şöyledir: yetişkinler için 20mg; ergenler için 17 mg; büyük çocuklar için 11 mg; küçük çocuklar için 6mg’dır(147).

Literatürde tarif edilen ve zehirlenme merkezlerinden toplanan birkaç insan vaka çalışmasının sonuçları, klinik semptomlar üretmek için gerekli olan ortalama borik asit dozunun, kabul edilebilir günlük alım dozunun (ADI) çok üzerinde olan 100 mg ila 55.5 g aralığında olduğunu göstermektedir (153). 10-88 gram borik asit alımı olan 784 insan zehirlenmesinin gözden geçirilmesinde ölüm olayı bildirilmemiştir. Vakaların %88'i asemptomatik olması ise hiçbir şey fark etmedikleri anlamına geliyor. Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi (EFSA) borik asit ve sodyum tetraboratın genotoksisite için endişe yaratmadığı sonucuna varmıştır.

Veriler, faydalı etkilerin görülebileceği doz olan günlük 6.98 ± 3.39 mg bor alımının, transkripsiyon faktörlerinin ekspresyon seviyeleri değişmediği için moleküler düzeyde toksisite ile sonuçlanmadığını göstermektedir (154).

Farelerde olası kanserojen etkiler değerlendirilmiş olup kısa ve uzun süren çalışmalarında bulgu saptanmamıştır. Kısa süreli mutajenite deneylerinin hiçbirinde mutajenik aktivite gözlenmemiştir (155). Hayvanlarda toksisite genellikle sadece diyetle alınan borunun 100 mg/kg'ı (insanda günlük yaklaşık 7 gram) aşmasından sonra ortaya çıkar (26). 3 kuşak süren bir fare çalışması, günlük 30 mg/kg bor alımının ebeveynler veya yavrular üzerinde üreme toksisitesi veya etkisi saptamamıştır (156). Bu doz insanda, 3 nesil boyunca ağızdan alınan 60 kg için günlük 17 gram boraksa karşılık gelir.

Teorik olarak, östrojene duyarlı durumları (meme kanseri, uterus kanseri, yumurtalık kanseri, endometriozis, uterus fibroidleri) olan hastalarda bor takviyesinden kaçınılmalıdır ve östrojen seviyelerini artırabileceği veya aktivitesini artırabileceği için dikkatli kullanılmalıdır (157). Borun vücuttan atılması böbrekler yoluyla olması nedeniyle böbrek yetmezliği olanlarda dikkatli kullanılmalı veya sakınılmalıdır.

 

1.        Nielsen FH, Eckhert CD. Boron. Adv Nutr. 2020;11(2):461–2.

2.        WHO. Boron in drinking-water. WHO, Geneva, Switz . 2009;1–36. 

3.        Opinion of the Scientific Panel on contaminants in the food chain [CONTAM] related to concentration limits for boron and fluoride in natural mineral waters. EFSA J . 2005 Jul;3(7):237. Available from: http://doi.wiley.com/10.2903/j.efsa.2005.237

4.        Newnham RE. Agricultural Practices Affect Arthritis. Nutr Health. 1991;7(2):89–100.

5.        Hunter JM, Nemzer B V., Rangavajla N, Biţă A, Rogoveanu OC, Neamţu J, et al. The Fructoborates: Part of a Family of Naturally Occurring Sugar–Borate Complexes—Biochemistry, Physiology, and Impact on Human Health: a Review. Biol Trace Elem Res . 2019 Mar 20;188(1):11–25.

6.        RAINEY CJ, NYQUIST LA, CHRISTENSEN RE, STRONG PL, CULVER BD, COUGHLIN JR. Daily Boron Intake from the American Diet. J Am Diet Assoc . 1999 Mar;99(3):335–40.

7.        Dietary Reference Intakes for Vitamin A, Vitamin K, Arsenic, Boron, Chromium, Copper, Iodine, Iron, Manganese, Molybdenum, Nickel, Silicon, Vanadium, and Zinc . Washington, D.C.: National Academies Press; 2001.

8.        Weir RJ, Fisher RS. Toxicologic studies on borax and boric acid. Toxicol Appl Pharmacol . 1972 Nov;23(3):351–64.

9.        ECHA (European Chemicals Agency). Member state committee draft support document for identification of boric acid as a substance of very high concern because of its CMR properties. SVHC Support Doc. 2010;2(June):1–27.

10.      U.S. EPA. Toxicological Review of Boron and Compounds. Toxicol Rev Boron . 2010;39(110):759–86.

11.      Ricardo A. Borate Minerals Stabilize Ribose. Science (80- ) . 2004 Jan 9;303(5655):196–196.

12.      Kitadai N, Maruyama S. Origins of building blocks of life: A review. Geosci Front . 2018 Jul;9(4):1117–53.

13.      Ralston NVC, Hunt CD. Diadenosine phosphates and S-adenosylmethionine: Novel boron binding biomolecules detected by capillary electrophoresis. Biochim Biophys Acta - Gen Subj. 2001;1527(1–2):20–30.

14.      Loenen WAM. S-adenosylmethionine: jack of all trades and master of everything? Biochem Soc Trans . 2006 Apr;34(Pt 2):330–3.

15.      Nielsen FH. Boron deprivation decreases liver S-adenosylmethionine and spermidine and increases plasma homocysteine and cysteine in rats. J Trace Elem Med Biol . 2009 Jul;23(3):204–13.

16.      Kim DH, Faull KF, Norris AJ, Eckhert CD. Borate–nucleotide complex formation depends on charge and phosphorylation state. J Mass Spectrom

17.      Kolodny NH, Collins LJ. Proton and phosphorus-31 NMR study of the dependence of diadenosine tetraphosphate conformation on metal ions. J Biol Chem . 1986 Nov 5;261(31):14571–5.

18.      Ross, A. Catharine; Caballero, Benjamin; Cousins, Robert J.; Tucker, Katherine L.; Ziegler TR. Modern Nutrition in Health and Disease. 11th ed. Lippincott Williams & Wilkins (LWW); 2012.

19.      Scorei R, Cimpoiaşu VM. Boron Enhances the Thermostability of Carbohydrates. Orig Life Evol Biosph . 2006 Feb;36(1):1–11.

20.      Uluisik I, Karakaya HC, Koc A. The importance of boron in biological systems. J Trace Elem Med Biol . 2018;45(May 2016):156–62.

21.      Usuda K, Kono K, Dote T, Watanabe M, Shimizu H, Tanimoto Y, et al. An overview of boron, lithium, and strontium in human health and profiles of these elements in urine of Japanese. Environ Health Prev Med . 2007 Nov;12(6):231–7.

22.      Moseman RF. Chemical disposition of boron in animals and humans. Environ Health Perspect . 1994 Nov;102(suppl 7):113–7.

23.      Paul M. Coates, Joseph M. Betz, Marc R. Blackman, Gordon M. Cragg, Mark Levine, Joel Moss JDW. Encyclopedia of Dietary Supplements. CRC Press; 2015.

24.      Magour S, Schramel P, Ovcar J, Moser H. Uptake and distribution of boron in rats: Interaction with ethanol and hexobarbital in the brain. Arch Environ Contam Toxicol . 1982 Sep;11(5):521–5.

25.      Khaliq H, Juming Z, Ke-Mei P. The Physiological Role of Boron on Health. Biol Trace Elem Res. 2018;186(1):31–51.

26.      ENVIRONMENTAL HEALTH CRITERIA 204 - BORON. The World Health Organization; 1998.

27.      Wester R. In VivoPercutaneous Absorption of Boric Acid, Borax, and Disodium Octaborate Tetrahydrate in Humans Compared toin VitroAbsorption in Human Skin from Infinite and Finite Doses. Toxicol Sci. 1998 Sep;45(1):42–51.

28.      Butterwick L, de Oude N, Raymond K. Safety assessment of boron in aquatic and terrestrial environments. Ecotoxicol Environ Saf. 1989 Jun;17(3):339–71.

29.      OMS. Boron in Drinking-water Background. Heal criteria other Support Inf. 2003;2:1–17.

30.      İSKİ. Su Kalite Raporları . 2020. https://www.iski.istanbul/web/tr-TR/su-kalite-raporlari

31.      Gıda Güvenliği Hareketi. Ambalajlı Su Raporu. 2020. http://www.gidahareketi.org/su/

32.      HUNT CD, MEACHAM SL. Aluminum, Boron, Calcium, Copper, Iron, Magnesium, Manganese, Molybdenum, Phosphorus, Potassium, Sodium, and Zinc. J Am Diet Assoc. 2001 Sep;101(9):1058–60.

33.      Hunter D, Foster M, McArthur JO, Ojha R, Petocz P, Samman S. Evaluation of the Micronutrient Composition of Plant Foods Produced by Organic and Conventional Agricultural Methods. Crit Rev Food Sci Nutr . 2011 Jul;51(6):571–82.

34.      Rainey C, Nyquist L. Multicountry estimation of dietary Boron intake. Biol Trace Elem Res. 1998;66(1–3):79–86.

35.      Kim M-H, Bae Y-J, Lee Y-S, Choi M-K. Estimation of Boron Intake and its Relation with Bone Mineral Density in Free-Living Korean Female Subjects. Biol Trace Elem Res . 2008 Dec 25;125(3):213–22.

36.      Korkmaz M, Şayli U, Şayli BS, Bakirdere S, Titretir S, Ataman OY, et al. Estimation of human daily boron exposure in a boron-rich area. Br J Nutr. 2007;98(3):571–5.

37.      Benderdour M, Bui-Van T, Dicko A, Belleville F. In Vivo and In Vitro Effects of Boron and Boronated Compounds. J Trace Elem Med Biol . 1998 Mar;12(1):2–7.

38.      Nielsen FH. Is boron nutritionally relevant? Nutr Rev. 2008;66(4):183–91.

39.      Nielsen FH. Micronutrients in Parenteral Nutrition: Boron, Silicon, and Fluoride. Gastroenterology . 2009 Nov;137(5):S55–60.

40.      Nielsen FH, Meacham SL. Growing Evidence for Human Health Benefits of Boron. J Evid Based Complementary Altern Med. 2011;16(3):169–80.

41.      Rowe, Eckhert. Boron is required for zebrafish embryogenesis. J Exp Biol . 1999 Jun;202 (Pt 12:1649–54.

42.      Fort DJ, Rogers RL, Mclaughlin DW, Sellers CM, Schlekat CL. Impact of Boron Deficiency on Xenopus laevis; A Summary of Biological Effects and Potential Biochemical Roles. Biol Trace Elem Res . 2002;90(1–3):117–42.

43.      Lanoue L, Taubeneck MW, Muniz J, Hanna LA, Strong PL, Murray FJ, et al. Assessing the effects of low boron diets on embryonic and fetal development in rodents using in vitro and in vivo model systems. Biol Trace Elem Res . 1998 Dec 5;66(1–3):271–98.

44.      Opinion S. Scientific Opinion on the re-evaluation of boric acid (E 284) and sodium tetraborate (borax) (E 285) as food additives. EFSA J. 2013;11(10):1–52.

45.      World Health Organization. Trace elements in human nutrition and health World Health Organization. World Heal Organ . 1996;1-360.

46.      Penland JG. Dietary boron, brain function, and cognitive performance. Environ Health Perspect . 1994 Nov;102 Suppl:65–72.

47.      Nielsen FH, Hunt CD, Mullen LM, Hunt JR. Effect of dietary boron on mineral, estrogen, and testosterone metabolism in postmenopausal women. FASEB J . 1987 Nov;1(5):394–7.

48.      Penland JG. The importance of Boron nutrition for brain and psychological function. Biol Trace Elem Res. 1998;66(1–3):299–317.

49.      Nielsen FH. Evidence for the nutritional essentiality of boron. J Trace Elem Exp Med . 1996;9(4):215–29.

50.      Hunt CD, Herbel JL, Nielsen FH. Metabolic responses of postmenopausal women to supplemental dietary boron and aluminum during usual and low magnesium intake: boron, calcium, and magnesium absorption and retention and blood mineral concentrations. Am J Clin Nutr . 1997 Mar 1;65(3):803–13.

51.      Nielsen FH, Penland JG. Boron supplementation of peri-menopausal women affects boron metabolism and indices associated with macromineral metabolism, hormonal status and immune function. J Trace Elem Exp Med . 1999;12(3):251–61.

52.      Nielsen FH. Manganese, Molybdenum, Boron, Chromium, and Other Trace Elements. In: Present Knowledge in Nutrition . Oxford, UK: Wiley-Blackwell; 2012. p. 586–607.

53.      Barr RD, Clarke WB, Clarke RM, Venturelli J, Norman GR, Downing RG. Regulation of lithium and boron levels in normal human blood: environmental and genetic considerations. J Lab Clin Med . 1993 Apr;121(4):614–9.

54.      Meacham SL, Taper LJ, Volpe SL. Effects of boron supplementation on bone mineral density and dietary, blood, and urinary calcium, phosphorus, magnesium, and boron in female athletes. Environ Health Perspect . 1994 Nov;102(suppl 7):79–82.

55.      Naghii MR, Mofid M, Asgari AR, Hedayati M, Daneshpour MS. Comparative effects of daily and weekly boron supplementation on plasma steroid hormones and proinflammatory cytokines. J Trace Elem Med Biol . 2011;25(1):54–8.

56.      Miljkovic D, Scorei RI, Cimpoiaşu VM, Scorei ID. Calcium Fructoborate: Plant-Based Dietary Boron for Human Nutrition. J Diet Suppl . 2009 Jan 9;6(3):211–26.

57.      Opinion of the Scientific Panel on Dietetic products, nutrition and allergies [NDA] related to the Tolerable Upper Intake Level of Boron (Sodium Borate and Boric Acid). EFSA J . 2004 Aug;2(8):80.

58.      Nielsen FH. Biochemical and physiologic consequences of boron deprivation in humans. Environ Health Perspect . 1994 Nov;102(suppl 7):59–63.

59.      Nielsen FH. Nutritional requirements for boron, silicon, vanadium, nickel, and arsenic: current knowledge and speculation. FASEB J . 1991 Sep;5(12):2661–7.

60.      Zofková I, Nemcikova P, Matucha P. Trace elements and bone health. Clin Chem Lab Med . 2013 Jan 18;1–7.

61.      Mooren FC. Magnesium and disturbances in carbohydrate metabolism. Diabetes, Obes Metab . 2015 Sep;17(9):813–23.

62.      Nielsen FH. Studies on the relationship between boron and magnesium which possibly affects the formation and maintenance of bones. Magnes Trace Elem . 1990;9(2):61–9.

63.      Fort DJ, Stover EL, Rogers RL, Copley HF, Morgan LA, Foster ER. Chronic Boron or Copper Deficiency Induces Limb Teratogenesis in Xenopus. Biol Trace Elem Res . 2000;77(2):173–88.

64.      Hunt CD, Herbel JL, Idso JP. Dietary boron modifies the effects of vitamin D3 nutrition on indices of energy substrate utilization and mineral metabolism in the chick. J Bone Miner Res . 2009 Dec 3;9(2):171–82.

65.      Armstrong TA, Spears JW, Crenshaw TD, Nielsen FH. Boron Supplementation of a Semipurified Diet for Weanling Pigs Improves Feed Efficiency and Bone Strength Characteristics and Alters Plasma Lipid Metabolites. J Nutr . 2000 Oct 1;130(10):2575–81.

66.      Nielsen FH, Stoecker BJ. Boron and fish oil have different beneficial effects on strength and trabecular microarchitecture of bone. J Trace Elem Med Biol . 2009 Jul;23(3):195–203.

67.      Gorustovich AA, Steimetz T, Nielsen FH, Guglielmotti MB. A histomorphometric study of alveolar bone modelling and remodelling in mice fed a boron-deficient diet. Arch Oral Biol . 2008 Jul;53(7):677–82.

68.      Gorustovich AA, Steimetz T, Nielsen FH, Guglielmotti MB. Histomorphometric Study of Alveolar Bone Healing in Rats Fed a Boron-Deficient Diet. Anat Rec Adv Integr Anat Evol Biol . 2008 Apr;291(4):441–7.

69.      Newnham RE. Essentiality of boron for healthy bones and joints. Environ Health Perspect . 1994 Nov;102(suppl 7):83–5.

70.      Helliwell TR, Kelly SA, Walsh HPJ, Klenerman L, Haines J, Clark R, et al. Elemental analysis of femoral bone from patients with fractured neck of femur or osteoarthrosis. Bone . 1996 Feb;18(2):151–7.

71.      Hunt CD, Idso JP. Dietary boron as a physiological regulator of the normal inflammatory response: A review and current research progress. J Trace Elem Exp Med . 1999;12(3):221–33.

72.      Scorei RI, Ciofrangeanu C, Ion R, Cimpean A, Galateanu B, Mitran V, et al. In Vitro Effects of Calcium Fructoborate upon Production of Inflammatory Mediators by LPS-stimulated RAW 264.7 Macrophages. Biol Trace Elem Res . 2010 Jun 11;135(1–3):334–44.

73.      Kaymaz B, Gölge UH, Ozyalvaclı G, Kömürcü E, Goksel F, Mermerkaya MU, et al. Effects of boric acid on the healing of Achilles tendons of rats. Knee Surgery, Sport Traumatol Arthrosc . 2016 Dec 1;24(12):3738–44.

74.      Korkmaz M, Turkmen R, Demirel HH, Saritas ZK. Effect of Boron on the Repair of Osteochondral Defect and Oxidative Stress in Rats: an Experimental Study. Biol Trace Elem Res . 2019 Feb 4;187(2):425–33.

75.      Nielsen FH. Update on human health effects of boron. J Trace Elem Med Biol . 2014 Oct;28(4):383–7.

76.      Scorei R, Mitrut P, Petrisor I, Scorei I. A double-blind, placebo-controlled pilot study to evaluate the effect of calcium fructoborate on systemic inflammation and dyslipidemia markers for middle-aged people with primary osteoarthritis. Biol Trace Elem Res . 2011 Dec;144(1–3):253–63.

77.      Mogoşanu GD, Biţă A, Bejenaru LE, Bejenaru C, Croitoru O, Rău G, et al. Calcium Fructoborate for Bone and Cardiovascular Health. Biol Trace Elem Res . 2016 Aug;172(2):277–81.

78.      Newnham RE. Essentiality of boron for healthy bones and joints. Environ Health Perspect . 1994 Nov;102 Suppl:83–5.

79.      Travers RL, Rennie GC, Newnham RE. Boron and Arthritis: The Results of a Double-blind Pilot Study. J Nutr Med . 1990 Jan 13;1(2):127–32.

80.      AlRawi Z, Gorial F, AlShammary W, Muhsin F, AlNaaimi A, Sa S, et al. Serum boron concentration in rheumatoid arthritis: correlation with disease activity, functional class, and rheumatoid factor. J Exp Integr Med. 2013;3(1):9.

81.      Hunt CD. The biochemical effects of physiologic amounts of dietary boron in animal nutrition models. Environ Health Perspect. 1994;102(SUPPL. 7):35–43.

82.      Higgs J, Derbyshire E, Styles K. Nutrition and osteoporosis prevention for the orthopaedic surgeon. EFORT Open Rev . 2017 Jun;2(6):300–8.

83.      Hakki SS, Bozkurt BS, Hakki EE. Boron regulates mineralized tissue-associated proteins in osteoblasts (MC3T3-E1). J Trace Elem Med Biol . 2010;24(4):243–50.

84.      Dzondo-Gadet M, Mayap-Nzietchueng R, Hess K, Nabet P, Belleville F, Dousset B. Action of Boron at the Molecular Level Effects on Transcription and Translation in an Acellular System. Biol Trace Elem Res . 2002;85(1):23–33.

85.      YİĞİT P, EREN M, SARICA Z s., ŞENTÜRK M. Tavşanlarda Borik Asidin Kan Kimyasına Etkisi. Erciyes Üniversitesi Vet Fakültesi Derg . 2013 Jun 1 [cited 2020 Jul 31];10(2).

86.      Lavery K, Swain P, Falb D, Alaoui-Ismaili MH. BMP-2/4 and BMP-6/7 Differentially Utilize Cell Surface Receptors to Induce Osteoblastic Differentiation of Human Bone Marrow-derived Mesenchymal Stem Cells. J Biol Chem . 2008 Jul 25;283(30):20948–58.

87.      Chen D, Zhao M, Mundy GR. Bone Morphogenetic Proteins. Growth Factors . 2004 Dec 7;22(4):233–41.

88.      Movahedi Najafabadi B-A-H, Abnosi MH. Boron Induces Early Matrix Mineralization via Calcium Deposition and Elevation of Alkaline Phosphatase Activity in Differentiated Rat Bone Marrow Mesenchymal Stem Cells. Cell J . 2016;18(1):62–73.

89.      Zhu D, Ansari AR, Xiao K, Wang W, Wang L, Qiu W, et al. Boron Supplementation Promotes Osteogenesis of Tibia by Regulating the Bone Morphogenetic Protein-2 Expression in African Ostrich Chicks. Biol Trace Elem Res . 2020 Jul 16;

90.      Zebboudj AF, Shin V, Boström K. Matrix GLA protein and BMP-2 regulate osteoinduction in calcifying vascular cells. J Cell Biochem . 2003 Nov 1;90(4):756–65.

91.      Davies MR. BMP-7 Is an Efficacious Treatment of Vascular Calcification in a Murine Model of Atherosclerosis and Chronic Renal Failure. J Am Soc Nephrol . 2003 Jun 1;14(6):1559–67.

92.      Nielsen FH, Stoecker BJ, Penland JG. Boron as a Dietary Factor for Bone Microarchitecture and Central Nervous System Function. In: Advances in Plant and Animal Boron Nutrition . Dordrecht: Springer Netherlands; p. 277–90.

93.      Sağlam M, Hatipoğlu M, Köseoğlu S, Esen HH, Kelebek S. Boric acid inhibits alveolar bone loss in rats by affecting RANKL and osteoprotegerin expression. J Periodontal Res . 2014 Aug;49(4):472–9.

94.      Boyacioglu O, Orenay-Boyacioglu S, Yildirim H, Korkmaz M. Boron intake, osteocalcin polymorphism and serum level in postmenopausal osteoporosis. J Trace Elem Med Biol . 2018 Jul;48:52–6.

95.      Article R. Nothing Boring about this Borylation. Synfacts. 2015;11(03):0266–0266.

96.      Gaffney-Stomberg E. The Impact of Trace Minerals on Bone Metabolism. Biol Trace Elem Res . 2019 Mar 23;188(1):26–34.

97.      Dupre JN, Keenan MJ, Hegsted M, Brudevold AM. Effects of dietary boron in rats fed a vitamin D-deficient diet. Environ Health Perspect . 1994 Nov;102(suppl 7):55–8.

98.      Nzietchueng RM, Dousset B, Franck P, Benderdour M, Nabet P, Hess K. Mechanisms implicated in the effects of boron on wound healing. J Trace Elem Med Biol . 2002 Jan;16(4):239–44.

99.      Benderdour M, Van Bui T, Hess K, Dicko A, Belleville F, Dousset B. Effects of boron derivatives on extracellular matrix formation. J Trace Elem Med Biol . 2000 Oct;14(3):168–73.

100.    Tepedelen BE, Soya E, Korkmaz M. Boric Acid Reduces the Formation of DNA Double Strand Breaks and Accelerates Wound Healing Process. Biol Trace Elem Res . 2016 Dec 6;174(2):309–18.

101.    Blech MF, Martin C, Borrelly J, Hartemann P. [Treatment of deep wounds with loss of tissue. Value of a 3 percent boric acid solution]. Presse Med . 1990 Jun 2;19(22):1050–2.

102.    Effect of boron depletion and repletion on blood indicators of calcium status in humans fed a magnesium-low diet - PubAg . [cited 2020 Jul 31].

103.    Bakken NA, Hunt CD. Dietary Boron Decreases Peak Pancreatic In Situ Insulin Release in Chicks and Plasma Insulin Concentrations in Rats Regardless of Vitamin D or Magnesium Status. J Nutr . 2003 Nov 1;133(11):3577–83.

104.    Fort DJ, Stover EL, Strong PL, Murray FJ, Keen CL. Chronic Feeding of a Low Boron Diet Adversely Affects Reproduction and Development in Xenopus laevis. J Nutr . 1999 Nov 1;129(11):2055–60.

105.    Naghii MR, Samman S. The effect of boron on plasma testosterone and plasma lipids in rats. Nutr Res . 1997 Mar;17(3):523–31.

106.    Krishnan BB, Selvaraju S, Gowda NKS, Subramanya KB, Pal D, Archana SS, et al. Dietary boron supplementation enhances sperm quality and immunity through influencing the associated biochemical parameters and modulating the genes expression at testicular tissue. J Trace Elem Med Biol . 2019 Sep;55:6–14.

107.    Larsen B, Petrovic M, De Seta F. Boric Acid and Commercial Organoboron Products as Inhibitors of Drug-Resistant Candida albicans. Mycopathologia . 2018 Apr 9;183(2):349–57.

108.    De Seta F, Schmidt M, Vu B, Essmann M, Larsen B. Antifungal mechanisms supporting boric acid therapy of Candida vaginitis. J Antimicrob Chemother . 2008 Nov 19;63(2):325–36.

109.    Schmidt M, Tran-Nguyen D, Chizek P. Influence of boric acid on energy metabolism and stress tolerance of Candida albicans. J Trace Elem Med Biol . 2018 Sep;49:140–5.

110.    Iavazzo C, Gkegkes ID, Zarkada IM, Falagas ME. Boric Acid for Recurrent Vulvovaginal Candidiasis: The Clinical Evidence. J Women’s Heal . 2011 Aug;20(8):1245–55.

111.    Schmidt M. Boric Acid Inhibition of Trichophyton rubrum Growth and Conidia Formation. Biol Trace Elem Res . 2017 Dec 8;180(2):349–54.

112.    Turkez H, Geyikoglu F, Tatar A, Keles MS, Kaplan I. The effects of some boron compounds against heavy metal toxicity in human blood. Exp Toxicol Pathol. 2012;64(1–2):93–101.

113.    Mouchiroud L, Houtkooper RH, Auwerx J. NAD⁺ metabolism: a therapeutic target for age-related metabolic disease. Crit Rev Biochem Mol Biol . 48(4):397–408.

114.    Zhou LY, Wei ZD, Ldu SZ. Effect of borax in treatment of skeletal fluorosis. Fluoride . 1987 Jun 20 [cited 2020 Jul 31];20(1):24–7.

115.    Hacıoğlu C, Kar F, Senturk H, Kanbak G. Neuroprotective Effects of Boric Acid against Fluoride Toxicity on Rat Synaptosomes. Med Sci Discov . 2018 Jul 30 [cited 2020 Jul 31];5(7):260–6.

116.    Kucukkurt I, Ince S, Demirel HH, Turkmen R, Akbel E, Celik Y. The Effects of Boron on Arsenic-Induced Lipid Peroxidation and Antioxidant Status in Male and Female Rats. J Biochem Mol Toxicol . 2015 Dec;29(12):564–71.

117.    KÜÇÜKKURT İ, ACARÖZ DA, DEMİREL HH, İNCE S, ERYAVUZ A. Potential Protective Effect of Boron Against Gentamicin-Induced Oxidative Stress on Rat Tissues. Kocatepe Vet Derg . 2017 Mar 1 [cited 2020 Jul 31];10(3):172–9.

118.    Ince S, Keles H, Erdogan M, Hazman O, Kucukkurt I. Protective effect of boric acid against carbon tetrachloride-induced hepatotoxicity in mice. Drug Chem Toxicol. 2012;35(3):285–92.

119.    Iztleuov M, Temirova G, Bashbayeva M, Komyekbay Z, Iztleuov Y, Madikhan Z, et al. Effect of sodium tetraborate on oxidative damages in heart tissue in chromium intoxication. Biomed Pharmacol J. 2019;12(2):609–18.

120.    Türkez H, Arslan ME, Özdemir Ö, Chikha O. Ameliorative effect of boric acid against nicotine-induced cytotoxicity on cultured human primary alveolar epithelial cells. Boron. 2016;1(2):104–9.

121.    Ince S, Kucukkurt I, Demirel HH, Acaroz DA, Akbel E, Cigerci IH. Protective effects of boron on cyclophosphamide induced lipid peroxidation and genotoxicity in rats. Chemosphere . 2014 Aug;108:197–204.

122.    Karabag Coban F, KURU B. Effect of Boron on Trace Element Levelİn Paracetamol InduceHepatotoxi̇ci̇ty Model. J Boron. 2019;4(2):92–9.

123.    Ameen H, Hussain S, Ahmed Z, Aziz T. Anti-inflammatory effects of boron alone or as adjuvant with dexamethasone in animal models of chronic and granulomatous inflammation. Int J Basic Clin Pharmacol . 2015;701–7.

124.    Penland JG. Dietary boron, brain function, and cognitive performance. Environ Health Perspect . 1994 Nov;102(suppl 7):65–72.

125.    Penland JG. Quantitative analysis of EEG effects following experimental marginal magnesium and boron deprivation. Magnes Res . 1995 Dec;8(4):341–58.

126.    Nielsen FH, Penland JG. Boron deprivation alters rat behaviour and brain mineral composition differently when fish oil instead of safflower oil is the diet fat source*. Nutr Neurosci . 2006 Feb 5;9(1–2):105–12.

127.    Kızılay Z, Erken HA, Çetin NK, Aktaş S, Abas Bİ, Yılmaz A. Boric acid reduces axonal and myelin damage in experimental sciatic nerve injury. Neural Regen Res. 2016;11(10):1660–5.

128.    Tang J, Zheng X, Xiao K, Wang K, Wang J, Wang Y, et al. Effect of Boric Acid Supplementation on the Expression of BDNF in African Ostrich Chick Brain. Biol Trace Elem Res . 2016 Mar 31;170(1):208–15.

129.    Nikkhah S, Dolatian M, Naghii MR, Zaeri F, Taheri SM. Effects of boron supplementation on the severity and duration of pain in primary dysmenorrhea. Complement Ther Clin Pract . 2015 May;21(2):79–83.

130.    Türkez H, Geyikoǧlu F, Tatar A, Keleş S, Özkan A. Effects of Some Boron Compounds on Peripheral Human Blood. Zeitschrift für Naturforsch C . 2007 Dec 1;62(11–12):889–96.

131.    Scorei RI, Rotaru P. Calcium Fructoborate—Potential Anti-inflammatory Agent. Biol Trace Elem Res . 2011 Dec 28;143(3):1223–38.

132.    Coban FK, Ince S, Kucukkurt I, Demirel HH, Hazman O. Boron attenuates malathion-induced oxidative stress and acetylcholinesterase inhibition in rats. Drug Chem Toxicol . 2015 Oct 2;38(4):391–9.

133.    Cao J, Jiang L, Zhang X, Yao X, Geng C, Xue X, et al. Boric acid inhibits LPS-induced TNF-α formation through a thiol-dependent mechanism in THP-1 cells. J Trace Elem Med Biol . 2008 Sep;22(3):189–95.

134.    Yamada KE, Eckhert CD. Boric Acid Activation of eIF2α and Nrf2 Is PERK Dependent: a Mechanism that Explains How Boron Prevents DNA Damage and Enhances Antioxidant Status. Biol Trace Elem Res. 2019;188(1):2–10.

135.    Shimizu K, Maruyama M, Yasui Y, Minegishi H, Ban HS, Nakamura H. Boron-containing phenoxyacetanilide derivatives as hypoxia-inducible factor (HIF)-1α inhibitors. Bioorg Med Chem Lett . 2010 Feb;20(4):1453–6.

136.    Gallardo-Williams MT, Maronpot RR, Wine RN, Brunssen SH, Chapin RE. Inhibition of the enzymatic activity of prostate-specific antigen by boric acid and 3-nitrophenyl boronic acid. Prostate . 2003 Jan 1;54(1):44–9.

137.    Cui Y, Winton MI, Zhang Z-F, Rainey C, Marshall J, De Kernion JB, et al. Dietary boron intake and prostate cancer risk. Oncol Rep . 2004 Apr;11(4):887–92.

138.    Barranco WT, Eckhert CD. Cellular changes in boric acid-treated DU-145 prostate cancer cells. Br J Cancer . 2006 Mar 21;94(6):884–90.

139.    Barranco WT, Hudak PF, Eckhert CD. Evaluation of ecological and in vitro effects of boron on prostate cancer risk (United States). Cancer Causes Control . 2007 Feb;18(1):71–7.

140.    Mahabir S, Spitz MR, Barrera SL, Dong YQ, Eastham C, Forman MR. Dietary boron and hormone replacement therapy as risk factors for lung cancer in women. Am J Epidemiol. 2008;167(9):1070–80.

141.    Tepedelen BE, Korkmaz M, Tatlisumak E, Uluer ET, Ölmez E, Değerli İ, et al. A Study on the Anticarcinogenic Effects of Calcium Fructoborate. Biol Trace Elem Res. 2017;178(2):210–7.

142.    Touillaud MS, Pillow PC, Jakovljevic J, Bondy ML, Singletary SE, Li D, et al. Effect of Dietary Intake of Phytoestrogens on Estrogen Receptor Status in Premenopausal Women With Breast Cancer. Nutr Cancer . 2005 Mar;51(2):162–9.

143.    Elegbede AF. Boric acid inhibits cell growth and induces apoptosis in breast cancer cells. ProQuest Diss Theses . 2007;69.

144.    Korkmaz M, Uzgören E, Bakırdere S, Aydın F, Ataman OY. Effects of dietary boron on cervical cytopathology and on micronucleus frequency in exfoliated buccal cells. Environ Toxicol . 2007 Feb;22(1):17–25.

145.    NIH. Dietary Supplement Label Database . Available from: https://dsld.od.nih.gov/dsld/

146.    WHO. Trace elements in human nutrition and health. 1996. 381 p.

147.    Intakes DR, Vanadium U, Levels ZR, Intakes DR, Committee S, Evaluation S, et al. Dietary reference intakes for vitamin A, vitamin K, arsenic, boron, chromium, copper, iodine, iron, manganese, molybdenum, nickel, silicon, vanadium, and zinc : a report of the Panel on Micronutrients ... [et al.], Standing Committee on the Scientific Eva. 2002.

148.    Korkmaz M, Yenigün M, Bakırdere S, Ataman OY, Keskin S, Müezzinoğlu T, et al. Effects of Chronic Boron Exposure on Semen Profile. Biol Trace Elem Res . 2011 Nov 18;143(2):738–50.

149.    Şayli BS. Assessment of Fertility and Infertility in Boron-Exposed Turkish Subpopulations. Biol Trace Elem Res . 2001;81(3):255–67.

150.    Correspondence. Reprod Toxicol . 1999 May;13(3):235.

151.    WHO. BORON . 1998. 201 p. Available from: https://apps.who.int/iris/handle/10665/42046

152.    Howe PD. A review of boron effects in the environment. Biol Trace Elem Res . 1998 Dec 5;66(1–3):153–66.

153.    Scientific Opinion on the re-evaluation of boric acid (E 284) and sodium tetraborate (borax) (E 285) as food additives. EFSA J. 2013 Oct 1;11(10).

154.    Orenay Boyacioglu S, Korkmaz M, Kahraman E, Yildirim H, Bora S, Ataman OY. Biological effects of tolerable level chronic boron intake on transcription factors. J Trace Elem Med Biol . 2017;39:30–5.

155.    Marone PA, Heimbach JT, Nemzer B, Hunter JM. Subchronic and genetic safety evaluation of a calcium fructoborate in rats. Food Chem Toxicol . 2016 Sep;95:75–88.

156.    Name IN, Name BA, Name USA, Committee MC. Submission for Boron. 2007;1–7.

157.    U.S. National Library of Medicine. Boron . 2020. Available from: https://medlineplus.gov/druginfo/natural/894.html